Zorg voor en door iedereen

, , b Door: Monique van Maare

Je hoort het regelmatig: “de zorg barst uit zijn voegen.” Vergrijzing, een krappe arbeidsmarkt, oprukkende welvaartsziektes  –  er kan niet altijd meer aan de groeiende vraag worden voldaan. Met beleidsprogramma’s als “De Juiste Zorg op de Juiste Plaats” beoogt het ministerie van VWS het zorgsysteem efficiënter en toekomstbestendig te maken. Maar minstens zo belangrijk is dat er veel meer aandacht komt voor preventie. Bewonersinitiatieven kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Impact033 heeft samen met een coalitie van zorginstellingen in de regio Eemland een subsidieaanvraag gedaan om samen met bewoners, patiënten en belanghebbenden te werken aan een vitalere samenleving.

De zorg is een zorg voor ons allemaal

Ongeveer 60% van volwassenen in Nederland kampt met een chronische ziekte. Rond de 50% van volwassen geeft aan matig of ernstig eenzaam te zijn. En 20% van de bevolking ouder is dan 65 jaar. Met een zorgsysteem dat door vergrijzing, stijgende zorgkosten en personeelstekorten soms nu al harder piept en kraakt dan de patiënten zelf, zijn dit schrikbarende cijfers. Veel van dat piepen en kraken wordt nu opgevangen door overwerkte zorgprofessionals. Eind 2022 werkten er volgens het CBS ruim 1,6 miljoen mensen in zorg en welzijn; ruim 15 procent van alle werkenden in Nederland. De Sociaal Economische Raad (SER) verwacht dat er in 2040 meer dan 2 miljoen mensen nodig zijn in de zorg. Dat is dan 1 op de 4 werkenden! Dat is haast niet voor te stellen. Er zijn nieuwe manieren nodig, bijvoorbeeld samenwerken met bewonersinitiatieven.

De Juiste Zorg op de Juiste Plek

Het landelijke beleidsprogramma “De Juiste Zorg op de Juiste Plek” van het ministerie van VWS probeert hier een antwoord op te formuleren. Het programma richt zich op het voorkomen van onnodig dure of overbodige zorg, de zorg verplaatsen naar dichter bij mensen thuis en zorg vervangen door nieuwe zorgvormen, zoals e-health, maatschappelijk werk, of mantelzorg.

Kwaliteit van leven staat hierin centraal – niet alle mogelijke zorg is noodzakelijk of zelfs maar gewenst. Ik stel me daarbij voor dat iemand van 90 jaar oud ervoor kiest de nare bijeffecten van chemotherapie niet meer te willen. Iemand met een depressie wil misschien liever een buddy dan een dure pil. Nu heeft een patient vaak nog inspraak, en een keuze. Maar in de coronatijd tekende zich ook al af wat het betekent als bijvoorbeeld IC-capaciteit schaars wordt – dan moeten de keuzes om iemand wel of niet op te nemen genomen worden op basis van strengere criteria. Voorkomen van “onnodig dure” zorg zal nare keuzes vergen: dure maar succesvolle immunotherapie afschaffen voor een paar patiënten of kosten besparen in de zorg voor veel diabetici? Kosten-baten analyses zijn best moeilijk als het om de kwaliteit van mensenlevens gaat.

Het “verplaatsen” van zorg dichter bij mensen thuis komt enerzijds tegemoet aan een wens van bijvoorbeeld veel ouderen om langer thuis te kunnen blijven wonen. In de praktijk betekent het echter vaak een verschuiving van taken naar mantelzorgers. Brancheorganisatie MantelzorgNL zegt het als volgt. “Mantelzorger: je bent het, je wordt het of je hebt het (straks) nodig.” Oftewel: vroeg of laat nemen we allemaal deel aan het zorgproces.

Preventie

Dan hebben we het nog niet gehad over betere digitale ondersteuning, AI-geassisteerde diagnoses, betere arbeidsvoorwaarden – het lijstje voorgestelde systeemverbeteringen voor de zorg is lang. Maar uiteindelijk is de beste manier om de druk op de zorg te verlagen om te voorkomen dat mensen die zorg nodig hebben. Hoewel er al jaren veelbelovende woorden over preventie worden gesproken, is de harde realiteit dat het daarbij beleidsmatig veelal bij blijft. Ook in het huidige hoofdlijnenakkoord wordt de noodzaak genoemd, maar de financiële bijdrage verlaagd.

Bewonersinitiatieven hebben bewezen hier een belangrijke rol in te kunnen spelen. In mijn buurt is Huis Miereveld een mooi voorbeeld. Een bruisende plek, letterlijk en figuurlijk midden in de buurt, waar van alles georganiseerd wordt – voor en door buurtgenoten. Gezamenlijke maaltijden, lessen positieve gezondheid, Tai Chi, naaiateliers, en tuinwerkdagen – er is voor elk buurtbewoner wel iets. Een Poolse buurtgenoot maakt vaak soep. Met muzikale gepensioneerden wordt de piano onderhouden. De gemeenschapszin die hier ontstaat, is van onschatbare waarde voor de gezondheid van de buurt.

Gemeenschapshub in de regio

Die rol van bewondersinitiatieven wordt ook wel erkend: “De ervaringsdeskundigheid die ligt besloten in inwoners, de patiëntenbeweging en ook in meer collectieve ervaringen van succesvolle burgerinitiatieven zijn van belang bij het vormgeven van passende zorg, het organiseren van de juiste zorg op de juiste plek, het onbeperkt meedoen aan de samenleving en andere doelstellingen uit de diverse akkoorden.”

In 2022 is in het Integraal Zorg Akkoord (IZA) afgesproken om de infrastructuur voor burger- en patiëntvertegenwoordiging juist in de regio te versterken. Het idee is dat regionale “participatiehubs” het contact gaan bevorderen tussen netwerken van inwoners / patiënten en netwerken van beleidsmakers / beslissers. Om samen de inrichting van de zorg van de toekomst vorm te geven. De samenwerking Samen Sterker Eemland, Stichting Omzien en Impact033 spreken liever van een gemeenschapshub in plaats van de door IZA gekozen term “participatiehub”.

Samen Sterker in de regio Eemland

Hoe gaan we dat doen in onze regio? In de regio Eemland is door verschillende zorgpartijen, verzekeraar en gemeenten het netwerk “Samen Sterker Eemland” opgezet. Zij schreven het regioplan als herijking van het gezondheidsakkoord Samen Sterker op. Binnen Samen Sterker Eemland wordt samengewerkt in thema’s – denk aan wonen en zorg, kwetsbare ouderen, chronische aandoeningen, spoedzorg, preventie en psychische kwetsbaarheid.

Maar bewoners-, patiënten- en andere initiatieven zijn nog ondervertegenwoordigd en niet goed aangesloten op het regioplan. Met de coalitie “Samen Gezond” willen we hier verandering in brengen. Impact033 heeft veel ervaring in coalities bouwen, vanuit de kracht van alle deelnemers.

Toekomstperspectief

Willen we in 2040 een vitale, gezonde samenleving zijn, zijn er structurele veranderingen nodig in de zorg én in de manier waarop we samen gezondheid vormgeven. Iedereen heeft een rol – als actieve patiënt, als mantelzorger, professional, buurtbewoner. Hoe we dit met elkeaar goed geolied inrichten, is dan ook een zaak van ons allemaal. Zorgorganisaties, gemeenten, samen met bewoners(initiatieven).

Mooi dat we in deze regio gekozen hebben om te werken aan het versterken, uitbreiden en verbinden van de zorgorganisaties aan bestaande initiatieven. We hopen dat we hiermee snel aan de slag mogen!

Ook meedoen? Zie: artikel meedoen

Lees ook: